" ك . شمولر " عليه ماركسيسم اعلام داشته است :
" مسلما وضع مادی و اقتصادی شرط لازم تظاهرات بسيار عالی فرهنگ است‏
، لكن به همان اندازه نيز مسلم است كه زندگی معنوی و اخلاقی دارای رشد
مستقلی است . " ( 1 )
اگر يك نقص كه در بيان اگوست كنت فرانسوی هست كه بشر و انسانيت‏
را در " ذهن " كه بخشی از استعدادهای انسانی انسان است و نيمی از
معنويت بشر است - خلاصه می‏كند رفع كنيم ، نظريه اگوست كنت در مورد
تكامل اجتماعی از نظريه ماركس بسی ارزشمندتر است . اگوست كنت مدعی‏
است :
" نمودهای اجتماعی تابع جبر علمی دقيقی هستند كه به صورت تحول‏
اجتناب ناپذير جوامع بشری تحت فرمان ترقيات ذهن بشر نمودار می‏گردد "
( 2 ) .

6 ماترياليسم تاريخی خود را نقض می‏كند

بنابر ماترياليسم تاريخی هر فكر ، هر انديشه ، هر نظريه فلسفی و يا
علمی ، هر سيستم اخلاقی به حكم اينكه تجلی شرايط مادی و اقتصادی خاصی است‏
و وابسته به شرايط عينی خاص خويش است ، نمی‏تواند اعتبار و ارزش مطلق‏
داشته باشد ، بلكه تعلق دارد به زمان خاص خودش و با گذشت آن زمان و
تغيير شرايط مادی

پاورقی :
. 1 تجديد نظرطلبی . . . ، ص . 239
. 2 مراحل اساسی انديشه در جامعه شناسی ، ص . 102