بازگشت به راه راست ) بر آنها تسلط بخشيم و با ثروتها و نفرات مدد
كنيم و شما را از نظر عده بر آنها فزونی دهيم . ( به طور كلی ) اگر نيكی‏
كنيد به خود نيكی كرده‏ايد و اگر بدی كنيد به خود كرده‏ايد ( يعنی سنت و
قانون ما ثابت و لايتغير است ، كه در شرايطی به مردمی قوت و قدرت و
عزت و استقلال می‏دهيم و در شرايطی آنها را زبون و ذليل ديگران می‏سازيم )
. و آنگاه كه نوبت انتقام ديگر از شما ( در اثر بازگشت ديگر شما به‏
فساد و تباهی ) برسد ( بندگان ديگری قوی و جنگاور بر شما مسلط می‏كنيم )
تا چهره‏های شما را دژم نمايند و مانند نوبت اول داخل مسجد گردند و تا بر
هر چه تسلط يابند به سختی نابود سازند . اميد است باز هم خداوند ( اگر
به راه راست باز گرديد ) رحمت خود را شامل حال شما گرداند و اگر شما
بار ديگر به فساد باز گرديد ما به عقوبت و تسلط دشمن بر شما باز می‏گرديم‏
.
جمله اخير : " « و ان عدتم عدنا »" ( هر چه به تباهی باز گرديد ما
به زبون ساختن شما به دست دشمن باز می‏گرديم ) با توجه به اينكه مخاطب ،
قوم و امت است نه فرد ، كليت و سنت بودن قوانين حاكم بر جامعه‏ها را
می‏رساند .

جبر يا اختيار ؟

از جمله مسائل اساسی كه ميان دانشمندان بالخصوص در قرن اخير مطرح است‏
مسأله جبر و يا اختيار فرد در مقابل جامعه ، به عبارت ديگر ، جبر و
اختيار روح فردی در مقابل روح جمعی است . اگر نظريه اول را در مسأله‏
تركيب جامعه بپذيريم و تركيب جامعه را تركيب اعتباری محض بدانيم و
اصالت فردی كامل بينديشيم ، جای توهم هيچ گونه جبر اجتماعی نيست ، زيرا
جز فرد و قدرت و نيروی فردی قدرت و نيروی ديگری به نام قدرت جمعی وجود
ندارد كه بر